قواعد درس چهارم« اعراب محلّی و اعراب تقدیری »

« اعراب محلّی و اعراب تقدیری »

1- اعراب محلّی: کلمات مبنی که حرکت حرف آخر آنها تغییر نمی کند دارای اعراب محلّی هستند. یعنی اگر کلمه مبنی در حالت رفع قرار گیرد ، می گوییم محلّاً مرفوع است و اگر در حالت نصب قرار گیرد، می گوییم محلّاً منصوب است و اگر در حالت جرّ قرار گیرد، می گوییم محلّاً مجرور است.

مثال  :رفع : هذا کِتابٌ .    (مبتدا ، محلّاً مرفوع)    « اعراب محلّی »

نصب : إِشْتَرَیْتُ هذا الْکِتابَ .    ( مفعول به ، محلّاً منصوب )    « اعراب محلّی »

جرّ : نَظَرْتُ إِلَى هذا الْکِتابِ .    ( مجرور به حرف جرّ ، محلّاً مجرور )    « اعراب محلّی »

2- اعراب تقدیری : برخی کلمات معرب، علامت های اعراب ظاهری را نمی پذیرند و اعراب آن ها را فقط از نقش کلمه در جمله می توانیم تشخیص دهیم . به این نوع از اعراب، « اعراب تقدیری »   می گویند .

کلماتی معربی که اعراب تقدیری دارند، عبارتند از :

1)  اسم مقصور                         2) اسم منقوص                      3) مضاف به ضمیر «ی»

1- اسم مقصور:  به اسمی های که آخرین حرف آن ها ( الف مقصوره «ا – ى» ) باشد، «اسم مقصور» می گویند . اسمهای مقصور در هر سه حالت ( رفع، نصب و جرّ)، « اعراب تقدیری »        د ارند .

مثال : رفع : جاءَ الْفَتَى   ( فاعل و تقدیراً مرفوع )     « اعراب تقدیری »

نصب : رَأَیْتُ الْفَتَى   (مفعول به و تقدیراً منصوب )     « اعراب تقدیری »
جرّ :  سَمِعْتُ مِنَ الْفَتَى   ( مجرور به حرف جرّ و تقدیراً مجرور )     « اعراب تقدیری »

نکته :  هر گاه اسم مقصور بدون( ال) باشد در هر سه حالت (رفع و نصب و جرّ) الف مقصوره ى آن حذف می شود و به جای آن تنوین نصب ( ـًـ ) قرار می گیرد  .

مثال: رفع : جاءَ فَتَىً .  ( فاعل و تقدیراً مرفوع )       « اعراب تقدیری »
نصب : رَأَیْتُ فَتَىً     .  ( مفعول به و تقدیراٌ منصوب )     « اعراب تقدیری »

جرّ :  سَمِعْتُ مِنَ فَتَىً  .  ( مجرور به حرف جرّ و تقدیراً مجرور )     « اعراب تقدیری »

2- اسم منقوص : به اسمی های که به حرف «ی» ماقبل مکسور ختم می شوند «اسم منقوص»    می گویند . اسمهای منقوص در حالت ( رفع و جرّ) دارای « اعراب تقدیری »  و در حالت ( نصب ) دارای « اعراب ظاهری » هستند .

مثال : رفع : جاءَ الْقاضِی .   ( فاعل و تقدیراً مرفوع )      « اعراب تقدیری »

نصب : رَأَیْتُ الْقاضِیَ .        ( مفعول به و منصوب  به فتحه )     « اعراب ظاهری »
جرّ :  سَمِعْتُ مِنَ الْقاضِی .    ( مجرور به حرف جرّ و تقدیراً مجرور )     « اعراب تقدیری »

نکته :  هر گاه اسم منقوص بدون( ال) باشد ، در حالت (رفع و جر) حرف«ی» حذف می شود و به جای آن تنوین جر ( ـٍٍـ )   قرار می گیرد  و اعرابش تقدیری است. ولی در حالت( نصب) حرف«ی» آن حذف نمی شود و اعرابش  ظاهری می باشد .
مثال : رفع :  جاءَ قاضٍ .     ( فاعل و تقدیراً مرفوع )         « اعراب تقدیری »

نصب : رَأَیْتُ قاضِیاً .          ( مفعول به و منصوب به تنوین نصب )      « اعراب ظاهری »
جرّ :  سَمِعْتُ مِنْ قاضٍ .       ( مجرور به حرف جرّ و تقدیراً مجرور )        « اعراب تقدیری »

3- اسم مضاف به ضمیر «ی» : هر اسمی که به ضمیر متّصل «ی» اضافه شود ، در هر سه حالت    ( رفع و نصب و جرّ ) دارای « اعراب تقدیری » است .

مثال :  رفع :  جاءَ مُعَلِّمِی .   ( فاعل و تقدیراً مرفوع )       « اعراب تقدیری »

نصب :  رَأَیْتُ مُعَلِّمِی .   ( مفعول به و تقدیراً منصوب)       « اعراب تقدیری »
جرّ :  سَلَّمْتُ عَلَى مُعَلِّمِی .   ( مجرور به حرف جرّ و تقدیراً مجرور )       « اعراب تقدیری »